Programma Studium Generale

Het programma van het Studium Generale (SG) 2025 – 2026 bestaat uit vier blokken, te weten:

Blok 1: Bijbelboek Prediker; Blok 2: Karl Barth; Blok 3: Toekomst van de kerk; Blok 4: Mondiaal Christendom. Hieronder volgt de beschrijving van elk blok met informatie over de data en de docenten die de blokken verzorgen. Elk blok is los van elkaar te volgen.

Studium Generale – Blok 1 

Docent: Jaap van Dorp

Data: 11, 18, 25 september 2025  

SOMBERMAN’S PLEIDOOI – een masterclass over het Bijbelboek Prediker     

Het Bijbelboek Prediker is bij de meeste mensen bekend van een paar one-liners. IJdelheid der ijdelheden, ’t is al ijdelheid. Er is niets nieuws onder de zon.  Alles heeft zijn bestemde tijd. Het menselijke bestaan is moeizaam, en dat zal altijd zo en niet anders zijn. Tamelijk sombere gedachten dus, die in elk hoofdstuk van Prediker wel te vinden zijn. Maar de vraag is of de bijbelschrijver het laat bij het noteren van dergelijke pessimistische uitspraken. Sommige exegeten menen dat in dit Bijbelboek inderdaad een denker aan het woord is voor wie het leven absurd is en zonder enige zin.  

Andere uitleggers erkennen die invalshoek van Prediker. Zeker, dagelijks is er teveel om op te noemen dat mensen moedeloos maakt, en dat schuif je niet aan de kant door er maar even de moed in te houden. Waar het bij Prediker om gaat is het appèl om uiteindelijk te kiezen voor geluk en het leven zoals het is te omarmen door zich te verheugen in het goede dat de mens uit Gods hand ontvangt.  

Het is wel merkwaardig dat er in de Bijbelwetenschap zulke tegengestelde opvattingen kunnen bestaan over de betekenis van een Bijbelboek. Tijdens drie bijeenkomsten wordt de literaire en historische achtergrond van Prediker toegelicht en bespreken we de belangrijkste passages in dit Bijbelboek vanuit de verschillende invalshoeken.  

Dr. Jaap van Dorp is bijbelwetenschapper. Van 1991 tot 2021 werkte hij als bijbelvertaler bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap in Haarlem. 

 

Studium Generale – Blok 2 

Docent: Karel Blei

Data: 6, 13, 20 november 2025 

KARL BARTH, THEOLOOG IN DE STORM VAN DE TIJD 

De Zwitser Karl Barth (1886-1968) is één van de meest toonaangevende theologen in de twintigste eeuw. Geschokt door de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog (1914) en vooral door de bijval aan de oorlogspolitiek van de Duitse keizer van veel Duitse theologen, kwam hij ertoe, opnieuw de Bijbel te lezen en over ‘God’ te spreken.  

Als hoogleraar in Duitsland begon hij dat uit te werken in een nieuwe dogmatiek: de ‘kerkelijke dogmatiek’ (waaraan hij doorwerkte tot kort voor zijn dood, maar die niet af kwam). Hij maakte de opkomst van Hitler mee en verzette zich tegen de groeiende invloed van het nationaalsocialisme in de Duitse kerk. Dat leidde tot zijn uitwijzing uit Duitsland en terugkeer naar Zwitserland. Vandaar bleef hij via brieven en adviezen het verzet tegen Hitler c.s . (ook in bezet Nederland) stimuleren.  

Na 1945 zette hij zich in voor vernieuwing van het Duitse kerkelijk leven. Ook keerde hij zich toen tegen een z.i. te gemakkelijk anticommunisme in het Westen.   

In drie colleges zullen wij ons, mede aan de hand van enkele teksten van zijn hand, met Barth als theoloog in de storm van de tijd bezighouden. 

Dr. Karel Blei, studeerde Theologie in Leiden, promoveerde bij prof. dr. H. Berkhof. Hij was predikant in diverse gemeenten, laatstelijk in Haarlem. Van 1987 tot 1997 was hij secretaris-generaal van de Nederlandse Hervormde Kerk (nu: PKN). Hij publiceerde over kerk, ambt en oecumene. In 2018 verscheen zijn boek: ‘Karl Barth en zijn theologische weg door de tijd’. 

 

Studium Generale – Blok 3 

Data: 15, 22, 29 januari 2026 

TOEKOMST VAN DE KERK 

Docent: Rob Mascini (15 januari)

Bijna alle kerkgemeenschappen in ons land hebben te maken met kerksluitingen. Kerkbesturen voelen zich gedwongen om kerkgebouwen af te stoten. Er zijn te weinig kerkgangers, te weinig voorgangers en het geld raakt op. Dit alles tot verdriet en soms protest van de laatste kerkgangers. Een verdriet en een protest dat vaak gedeeld wordt door veel anderen die in stad of dorp gehecht zijn geraakt aan het kerkgebouw. 

Graag wil ik met u nadenken over de vragen die dit alles oproept. Vragen zoals: 

• Als een kerkgebouw sluit, verdwijnt dan de kerkelijke presentie in stad of dorp? Is dat erg? Hoe kunnen we dat voorkomen?
• Waarom is een kerkgebouw kennelijk belangrijk ook voor niet-kerkgangers?
• Hoe belangrijk is een kerk die open staat voor dorp en stad?
• Hoe gaat het elders in de wereld?
• Zien we voorbeelden in ons eigen land, dat het anders kan (dus met weinig geld, weinig kerkgangers en voorgangers)?
• Wordt de kerk in Nederland een diasporakerk? En wat betekent dat?
• Sluiten we niet te snel? Veel kerken zien plotseling nieuwe kerkgangers over de drempel komen: jongeren die door kerkelijke influencers op het internet geboeid zijn geraakt door het geloof.  

Rob Mascini heeft in zijn rol als diaken in de Rooms-Katholieke kerk zelf zeven kerksluitingen meegemaakt en gezien wat dit betekent voor kerkgangers en inwoners van dorpen en stadswijken. Door middel van jarenlange studie en vele reizen wereldwijd in het kader van de diaconie is hij goed op de hoogte van het belang van lokale kerkelijke aanwezigheid. 

Docent: Aarnoud van der Deijl (22 en 29 januari 2026) In het eerste deel van zijn boek De toekomst van de kerk. Essay vol rouw en hoop (Middelburg, 2023) reflecteert predikant Aarnoud van der Deijl op alle missionaire pogingen die de kerk en hijzelf in ruim 30 jaar hebben ondernomen. Hij komt tot de conclusie dat die pogingen de ontkerkelijking niet hebben kunnen stuiten en misschien een heel ander doel dienden, namelijk om de pijn van het verlies niet te hoeven voelen. Wat als we het zien als een rouwproces en accepteren dat ‘de kerk niet te redden is’? Gaan we dan andere dingen doen of doen we dingen anders?  

In deel 2 van zijn boek gaat hij te rade bij mensen die recentelijk juist tot de kerk zijn toegetreden. Opiniemakers als Stephan Sanders, Kristien Hemmerechts en Paul van Tongeren. Hun stelt hij de vraag: ‘maar redden we het wel zonder de kerk’? 

In de beide colleges gaan we zowel de rouw als de hoop verkennen. 

Aarnoud van der Deijl (1964) was predikant in achtereenvolgens Burgh-Haamstede, Oost-Souburg, Hoofddorp en nu in Abcoude. In Zeeland was hij ook docent Levensbeschouwing aan Pabo te Vlissingen en freelance radiopresentator. Hij schreef en redigeerde diverse boeken zoals de Doornse Catechismus.  

 

Studium Generale – Blok 4 

Data: 5, 12, 19 maart 2026  

MONDIAAL CHRISTENDOM 

Docent: Madelon Grant (5 maart 2026) 

Migrantenkerken in Nederland

Nederland kent zo’n 1.200 internationale of migrantenkerken, toch kennen veel mensen deze kerken niet goed. Deze ochtend leert u meer over hoe het christendom in Nederland verandert als gevolg van immigratie van christenen uit andere landen. Wie zijn deze groeiende geloofsgemeenschappen, wat zijn hun verhalen en uitdagingen? Hoe dragen de één miljoen christenen met een migratieachtergrond in Nederland bij aan de samenleving, en hoe verrijken ze het gevestigde christendom? Verschillende aspecten komen aan bod, zoals de diaconale en missionaire presentie en politieke betrokkenheid van deze geloofsgemeenschappen.   

Drs. Madelon Grant is coördinator bij Stichting Samen Kerk in Nederland (SKIN), de nationale koepelorganisatie voor internationale en migrantenkerken in Nederland. SKIN ondersteunt leiders en vrijwilligers van deze kerken bij de opbouw van hun geloofsgemeenschap en behartigt hun belangen. Madelon is afgestudeerd in Religiewetenschappen aan de Universiteit Leiden en werkt sinds 2010 met de internationale en migrantenkerken in Nederland.   

Docent: Samuel Lee (12 maart 2026) 

Theologie van Migratie en Migrantenkerken 

In dit college verkennen we de betekenis van migratie binnen een theologisch kader, met bijzondere aandacht voor de praktijk en ervaringen van migrantenkerken in Nederland. Vanuit zijn persoonlijke verhaal als eerste generatie migrant en theoloog belicht Dr. Samuel Lee hoe Bijbelse migratieverhalen – zoals die van Abraham, Ruth en Pinksteren – relevant zijn voor de realiteit van hedendaagse migranten. De cursus biedt inzicht in hoe migrantenkerken functioneren als gemeenschappen van hoop, steun en verbondenheid, ondanks structurele uitdagingen en beperkte middelen. Er is aandacht voor de maatschappelijke rol van deze kerken én de vaak kwetsbare positie van hun voorgangers. De cursus nodigt deelnemers uit tot reflectie over identiteit, solidariteit en de roeping van de kerk in een veranderende samenleving. Geschikt voor studenten, theologen, kerkleiders en iedereen die op zoek is naar nieuwe perspectieven op geloof en migratie. 

Dr. Samuel Lee is een publieke theoloog en socioloog die zich vanuit een christelijke context inzet voor sociale rechtvaardigheid en inclusie. Hij leidt het Centrum voor Theologie van Migratie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en is oprichter van de Foundation Academy of Amsterdam, een organisatie die academisch onderwijs en ondersteuning biedt aan gemarginaliseerde gemeenschappen, waaronder vluchtelingen. Als belangrijke stem in de “Theologie van Migratie” was hij mede-uitgever van de Migratie Bijbel (2023). In 2019 werd hij erkend als “Theoloog des Vaderlands” en in 2020 geridderd. In 2021 ontving Dr. Lee de Spaanprijs voor zijn inzet voor christenen met een migratieachtergrond. 

Docent: Gerrie ter Haar (19 maart 2026) 

Grensoverschrijdend geloven: Afrikaanse christenen in Nederland  

In dit college zal het gaan over migrantenchristenen afkomstig uit Afrika bezuiden de Sahara. De migratiestatistieken laten zien dat de meerderheid van deze migranten afkomstig is uit West-Afrika, in het bijzonder uit Ghana en Nigeria. Zij vormen de laatste loot aan de stam van christelijk Nederland als gevolg van internationale migratie. De aandacht voor deze ontwikkeling en de gevolgen daarvan voor kerk en theologie in Nederland is tot op heden beperkt gebleven. 

In dit college wil ik samen met de studenten de betekenis onderzoeken van de aanwezigheid van Afrikaans-christelijke gelovigen in de maatschappelijke en cultureel-religieuze context van Nederland. Daartoe zal ik de belangrijkste aspecten van de geloofsbeleving van Afrikaanse christenen bespreken en de impact daarvan op kerk en theologie, en het belang duiden van de relatie met de koloniale geschiedenis van missie en zending. En voorts: wat verder ter tafel komt…  

Dr. Gerrie ter Haar is em. professor Religion and Development aan het International Institute of Social Studies van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Voordien was zij verbonden aan de Theologische Universiteit van de Universiteit Utrecht en de Katholieke Theologische Universiteit Utrecht. Zij is gespecialiseerd in de religieuze tradities van Afrika en heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar Afrikaanse geloofsgemeenschappen in Nederland en Europa.